MOSTAR – Služenjem pomena u Staroj crkvi u Mostaru i bacanjem cvijeća u rijeku Bunu danas je obilježena 31 godina od egzodusa srpskog naroda iz Mostara i doline Neretve kada je stradalo 431 lice, a više od 30.000 ljudi napustilo svoje domove.
Predsjednica Organizacije porodica zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila u Nevesinju Aljonka Dželetović podsjetila je da je u junu 1992. u Mostaru gorilo sve što je srpsko. ‘’Protjervivanjem srpskog naroda tada se htjelo uništiti jedan narod, istjerati ga trajno iz Mostara. Sve što su našli prelaskom na lijevu stranu su uništili, sve dokaze postojanja jednog naroda’’, kazala je Dželetovićeva.
Ona ističe da je 13,14 i 15 juna 1992. na području Mostara stradalo i nestalo 431 lice srpske nacionalnosti, a do danas nije pronađena još 81 osoba.
‘’To su naše najteže rane. Obnoviti građevine i crkve je teško, ali je naspram traženja nestalih vrlo lagano. Traženje nestalih je najteži posao koji je zapao u ćorsokak. Prije tri godien smo identifikovali tri lica, a nedavno smo imali jednu identifikacoiju. U Republici Srpskoj se traži 1646 osoba, 650 tijela leže u kosturnicama bez imena. U kom vijeku živimo, kakve su to metode traženja. Moraju se mijenjati metode i načini traženje’’, kazala je Dželetovićeva.
Ona koja još uvijek traži svoga brata nakon 31 godinu kroz suze kaže da nema smiraja i moli sve institucije i organizacije da pomognu porodicama da pronađu svoje nestale.
Dželetović je podsjetila da je na današnji dan na Buni kod Mostara stradalo 29 osoba, vojnika i civila, a da se za sedmoro još traga. ‘’Ratni zločini nad Srbima od strane Tužilaštva BiH su oprošteni i zaboravljeni. Imamo jako mali broj presuđujućih presuda. Mi imamo sve dokaze, fotografije sa lica mjesta, to stoji pod nečijom moćnom rukom i Srbi u Mostaru ne dobijaju pravdu. Tužilaštvo ne zanima naša strana istine’’, navele je Dželetović.
Slavica Slavić još uvijek traži svoga brata Sinišu Marića koji je prije 31 godinu nestao na Buni kod Mostara.
‘’Godinama tapkamo u mjestu i čekamo da se probudu nečija savjest da bi sahranili kosti svojih najdražih. Pored svih dokaza koje imamo da su tijela tu, mi nemamo dozvolu da izvršimo ekshumaciju. Mi imamo dokaze da na Buni postoji jama, ekshumiran je jedan dio tijela i ekshumacija je zaustavljena, nije dozvoljeno da se do kraja završi’’, kazala je Slavić.
I Novka Mavrak čiji muž je stradao u maju 1992. godine kaže da su i danas bolna sjećanja na ljeto 1992. ‘’Srpski narod iz Mostar bježao je na svaku stranu, autima, pješke preko planine prema Nevesinju, gledala sam svega i svačega, ko nije pobjegao završio je tragično’’, kaže Mavrak.
Zamjenik predsjednika Gradskog vijeća Mostara Velibor Milivojević kazao je da je danas još jedan u nizu tužnih dana u BiH. ‘’Na ovom mjestu su ljudi stradali, čovječanstvo pokleklo. Nažalost, još mnogo porodica nije pronašlo svoje najmilije i nakon toliko godina moramo moliti da instiutucije reaguju i da svi nađu svoj smiraj’’, kazao je Milivojević.
On je naglasio da se sve žrtve trebaju uvažiti i da su sve žrtve iste. ‘’Dok god ne budemo imali snage da dođemo na mjesta gdje su stradali drugi narodi i istinski se poklonimo, nećemo naći zajednički smiraj i pravu budućnost. Svi mi koji imamo funkcije smo dužni da se zajedno okupljamo i da podržimo sve porodice stradalih i da istinski uvažimo žrtve jedni drugima’’, poručio je Milivojević.
Starješina Saborne crkve Svete Trojice u Mostaru nakon pomena je kazao da su molitve upućene za sve nastardale, da ih Gospod nastani u carstvu svome gdje nema bola i patnje i onoga kroz šta su stradali prošli boreći se za slobodu.
Cvijeće je položeno na Spomenik slobode u Nevesinju i na spomen-kosturnicu, a prisutni su obišli i spomen sobu.
Obilježavanju su prisustvovali zamjenik predsjednika Gradskog vijeća Mostara Velibor Milivojević, načelnik Nevesinja Milenko Avdalović, načelnik Bileće Veselin Vujović, načelnik Istočnog Mostara Božo Sjeran, generalni konzul Srbije u Mostaru Vaso Gujić, predstavnici porodica stradalih, udruženja proisteklih iz Odbrambeno-otadžbinskog rata, kao i ratni komandanti Nevesinjske brigade.
Jun mjesec 1992. ostaće trajno urezan u sjećanje srpskog naroda iz doline Neretve kada je u nekoliko junskih dana od Čapljine do Bradine protjerano više od 30.000 Srba, zapaljena i uništena većina imovine, a više stotina lica poginulo i nestalo.
U velikoj vojnoj akcije Hrvatske vojske, HVO-a i HOS-a, kojom je komandovao general Janko Bobetko, došlo je do egzodusa i velikog stradanja Srba u dolini Neretve.
Napadi su počeli 7. juna na Domanovićima, a 14. i 15. juna vodile su se borbe u gradskoj zoni Mostara. Petnaestog juna 1992. zapaljena je i Saborna crkva Svete Trojice u Mostaru, simbol i srce srpskog identiteta Mostara i tada najveća pravoslavna bogomolja na Balkanu.
Nakon toga, zapaljeni su i svi pravoslavni hramovi u dolini Neretve, a već 18. juna, većina srpskog stanovništva Mostara, protjerana je iz svoga grada.
U junu je zapaljen i porušen Manastir Žitomislić, Stara crkva Presvete Bogorodice, a nakon toga, u Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj oštećen je i devastiran najmanje 81 objekat Srpske pravoslavne crkve. Od ovoga broja njih 24 nalazili su se na području opštine Mostar.
Prema podacima Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i nestalih lica, u regiji Hercegovina ubijeno je 1.576 lica. Tokom 1991. godine ubijeno je 28 lica, 1992. godine 1.020, 1993. godine 198 lica, a 1994. godine 143.
Godine 1995. ubijeno je 155 lica, nakon 31. decembra 1995. godine 27, te još pet za koja nije moguće sa sigurnošću utvrditi tačnu godinu stradanja.
Prema polnoj strukturi, ubijeno je 1.413 muškaraca i 163 žene. Status vojnika imalo je 1.171 lice, a 405 njih bili su civili.
Na području opštine Mostar ubijeno je 526 lica srpske nacionalnosti, i to 380 vojnika i 146 civila. Posmatrajući polnu strukturu, riječ je o 470 muškaraca i 56 žena.
Osim ovih lica, najmanje devet civila i 49 vojnika iz Mostara smrtno su stradali izvan teritorije opštine Mostar. To ukupnu brojku stradalih povećava na 584 lica, a još se traga za 83 lica.
Prema preliminarnim rezultatima istraživanja na teritoriji Mostara, postojalo je deset logora i mjesta zatočenja za Srbe. Srbi iz Mostara odvođeni su i u logore u drugim opštinama, te je evidentirano da su zatvarani u najmanje 28 logora i mjesta zatočenja. Ovi podaci ne obuhvataju mjesta zatočenja koja su se nalazila u privatnim objektima, gdje su Srbi zatvarani pojedinačno ili u manjim grupama.
Najzloglasnija mučilišta bili su nekadašnja vojna ambulanta, sjedište HOS-a, zatvor “Ćelovina” u Mostaru, ali i logor “Dretelj” u Čapljini, logor u Ljubuškom, te zloglasni logor “Lora” u Splitu.
Prema do sada obrađenim podacima, tokom rata, u velikim razmjenama između zaraćenih strana, evidentirano je najmanje 843 srpskih logoraša iz Mostara i drugih mjesta u dolini Neretve.
Kada su u pitanju sudski procesi za zločine nad Srbima u Mostaru, pred Sudom BiH vođena su dva procesa za zločine u logoru “Dretelj”. U ovim procesima, pravosnažno je osuđeno šest lica. Ostali postupci vodili su se ili se trenutno vode za zločine nad Srbima u dolini Neretve i riječ je uglavnom o zločinima počinjenim na području opštine Konjic.
Osim uništavanja materijalnih tragova kulture, identiteta i spomeničke baštine, srpski narod pretrpio je i veliku materijalnu štetu, s obzirom na to da je najveći broj objekata, koji se nalazio u privatnom vlasništvu, bio zapaljen, opljačkan, oštećen ili uzurpiran. Ukupna materijalna šteta nikada nije s preciznošću utvrđena.
Političke i vojne okolnosti koje su dovele do egzodusa i stradanja Srba iz doline Neretve, još su nerazjašnjene.
