Trideset dvije godina od stradanje Srba u Mostaru i Dan nestalih istočne Hercegovine biće obilježeni u Mostaru i Nevesinju, sutra, 15. juna. Ujedno će biti obilježeno i 32 godine od paljenja Saborne crkve Svete Trojice u Mostaru i sjećanje na progon oko 30.000 Srba iz doline Neretve.
Opštinska organizacija porodica zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila Nevesinje poziva porodice poginulih i nestalih boraca i civila, ratne vojne invalide, demobilisane borce, članove boračkih udruženja, oficire, veterane i sve građane da prisustvuju obilježavanju Dana nestalih Istočne Hercegovine, sutra 15. juna.
Obilježavanje počinje parastosom u Sabornoj crkvi Svete Trojice u Mostaru u 9 časova, a liturgiju će služiti vladika zahumsko hercegovački i primorski Dimitrije.
Nakon toga u 10 časova je planiran je obilazak mjesta stradanja 29 vojnika i civila na Buni kod Mostara koji su ubijeni prije 32 godine na ovom mjestu. Sa mosta na rijeci Buni biće bačeno cvijeće, a za stradale će biti prislužene i svijeće.
Obilježavanje se, nakon liturgije i obilaska Bune seli u Nevesinje gdje će u 11 i 30 časova biti upriličeno polaganje cvijeća na Spomenik slobode u Nevesinju i obilazak Spomen sobe. Za 11 i 55 časova planirano je polaganje cvijeća na Spomen kosturnicu u Nevesinju i obraćanja.
Prisjetimo se toga da će jun mjesec 1992. ostati trajno urezan u sjećanje srpskog naroda iz doline Neretve kada je u nekoliko junskih dana od Čapljine do Bradine protjerano više od 30.000 Srba, zapaljena i uništena većina imovine, a više stotina lica poginulo i nestalo.
Prilikom velike vojne akcije Hrvatske vojske, HVO-a i HOS-a, kojom je komandovao general Janko Bobetko, došlo je do egzodusa i velikog stradanja Srba u dolini Neretve.
Napadi su počeli 7. juna na Domanovićima, a 14. i 15. juna vodile su se borbe u gradskoj zoni Mostara. Petnaestog juna 1992. zapaljena je i Saborna crkva Svete Trojice u Mostaru, simbol i srce srpskog identiteta Mostara i tada najveća pravoslavna bogomolja na Balkanu.
Nakon toga zapaljeni su i svi pravoslavni hramovi u dolini Neretve. Već 18. juna, većina srpskog stanovništva Mostara protjerana je iz svoga grada.
U junu mjesecu zapaljen je i porušen manastir Žitomislić, Stara crkva Presvete Bogorodice. Nakon toga u Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj oštećen je i devastiran najmanje 81 objekat Srpske pravoslavne crkve. Od ovoga broja njih 24 nalazili su se na području opštine Mostar.
Prema podacima Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i nestalih lica kada je u pitanju regija ”Hercegovina” smrtno je stradalo 1.576 lica. Tokom 1991. godine smrtno je stradalo 28 lica, a 1992. godine 1.020 lica, 1993. godine 198 lica, 1994. godine 143 lica, 1995. godine 155 lica, nakon 31.12.1995. godine 27 lica te još pet lica za koja nije moguće sa sigurnošću utvrditi tačnu godinu stradanja. Prema polnoj strukturi smrtno je stradalo 1.413 muškaraca i 163 žene. Status vojnika imalo je 1.171 lice, a 405 njih bili su civili.
Na području opštine Mostar smrtno je stradalo 526 lica srpske nacionalnosti i to 380 vojnika i 146 civila. Posmatrajući polnu strukturu radi se o 470 muškaraca i 56 žena. Pored navedenih lica, najmanje devet civila i 49 vojnika iz Mostara smrtno su stradali izvan teritorije opštine Mostar. To ukupnu brojku stradalih povećava na 584 lica.
Još se traga za 83 lica.
Prema preliminarnim rezultatima istraživanja na teritoriji Mostara postojalo je deset logora i mjesta zatočenja za Srbe. Srbi iz Mostara odvođeni su i u logore u drugim opštinama te je evidentirano da su mostarski Srbi zatvarani u najmanje 28 logora i mjesta zatočenja. Ovi podaci ne obuhvataju mjesta zatočenja koja su se nalazila u privatnim objektima, gdje su Srbi zatvarani pojedinačno ili u manjim grupama.
Najzloglasnija mučilišta bila su nekadašnja vojna ambulanta, sjedište HOS-a, zatvor „Ćelovina” u Mostaru, ali i logor ”Dretelj” u Čapljini, logor u Ljubuškom, te zloglasni logor ”Lora” u Splitu.
Prema do sada obrađenim podacima, tokom rata u velikim razmjenama između zaraćenih strana evidentirano je najmanje 843 zatočenih osoba srpske nacionalnosti iz Mostara i drugih mjesta u dolini Neretve.
Kada su u pitanju sudski procesi za zločine nad Srbima u Mostaru, pred Sudom BiH vođena su dva procesa za zločine u logoru „Dretelj”. U ovim procesima pravosnažno je osuđeno šest lica. Ostali postupci vodili su se ili se trenutno vode za zločine nad Srbima u dolini Neretve i odnose se uglavnom na zločine počinjene na području opštine Konjic.
Osim uništavanja materijalnih tragova kulture, identiteta i spomeničke baštine srpski narod pretrpio je i veliku materijalnu štetu, s obzirom na to da je najveći broj objekata koji se nalazio u privatnom vlasništvu bio zapaljen, opljačkan, oštećen ili uzurpiran. Ukupna materijalna šteta nikada nije s preciznošću utvrđena.
Političke i vojne okolnosti koje su dovele do egzodusa i stradanja Srba iz doline Neretve još su nerazjašnjene.
Program obilježavanja (subota, 15. jun 2024):
08:00 Polazak iz Nevesinja
09:00 Parastos u Sabornoj crkvi Svete Trojice u Mostaru
10:00 Obilježavanje stradanja srpskog stanovništva na Buni
11:30 Polaganje cvijeća na Spomenik slobode u Nevesinju i obilazak Spomen sobe
11:55 Polaganje cvijeća na Spomen kosturnicu u Nevesinju
12:15 Ručak Parohijskom domu
